قلعه بهستان؛ جاذبه معروف و دیدنی زنجان - وبلاگ بیازیان

به گزارش وبلاگ بیازیان، زنجان یکی از استان های ایران است که در شمال غربی ایران قرار گرفته و از منطقه ها ترک نشین محسوب می گردد. جاذبه های طبیعی و تاریخی این استان را نمی توان نادیده گرفت زیرا زنجان با داشتن آب و هوایی خاص و خنک، به عنوان بهشتی معتدل شناخته می گردد که هر ساله و به خصوص در تابستان، میزبان عده کثیری از طبیعت دوستان است. یکی از جاذبه های دیدنی این استان قلعه بهستان در شهر ماهنشان زنجان است.

قلعه بهستان (Behestan Castle) یا کهن دژ در شهرستان ماهنشان در استان زنجان و در نزدیکی روستای بهستان و در کنار رود قزل اوزن قرار گرفته است. قدمت این دژ به دوره مادها بازمی گردد. نام دیگر این جاذبه، قلعه دیو است، چون مردم قدیم معتقد بودند دیوها روی تخته سنگ های مسطح بالای ستون های قلعه که ظاهری عجیب هم دارد، استراحت می نمایند. شهرستان ماهنشان، یکی از شهرستان های استان زنجان در فاصله 113 کیلومتری غرب زنجان است و قدمتی 4000 ساله دارد.

این قلعه در کنار رود قزل اوزن و دقیقا پایین جاذبه معروف دیگری به نام دودکش جن ماهنشان واقع شده است. ظاهر قلعه هم برخلاف سایر قلعه های باستانی کمی عجیب و داخل همین دودکش های جن ساخته شده است که ظاهری متفاوت به قلعه می دهد. شکل ظاهری بیرون قلعه شبیه دیواره ای از دودکش های به هم چسبیده و تعدادی دودکش های جدا است.

دلیل ساخت قلعه

در خصوص انگیزه و دلایل وجود قلعه بهستان و ساخت آن در منطقه می توان چنین تصور کرد که با توجه به شرایط خاص آن موقع، حاکمان محلی به یک مکان مستحکم و مناسب تدافعی که بتواند از خود و مردم دفاع نمایند، اقدام به ساخت آن نموده اند.

سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک ها و سنگ ها نموده اند و اتاق ها را به وجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق های آن اضافه شده راه های ارتباطی آن ها به مجموعه نیز به صورت دالان هایی افزوده شده است. برخی از مردم محلی این آثار را به دلیل شکل عجیبشان دودکش جن یا تخت دیو می نامند.

تاریخچه

مادها به وسیله کناره های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران و در روستاهایی مثل مادآباد در 15 کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند. وجود قلعه های دفاعی مثل قلعه بهستان در 12 کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه ای را به نمایش گذاشته است. در دوره افشاریه این منطقه محل استقرار ایل افشار بوده است که بیشتر در حاشیه رودخانه قزل اوزن ساکن بودند.

تا قبل از این گفته می شد که قلعه بهستان در دوره ساسانیان یا به گفته برخی دیگر از کارشناسان به دوره هخامنشیان برمی گردد، اما آنالیز تازه تر نشان داده است دیرینگی این دژ به دوره مادها می رسد. قلعه بهستان یکی از 20 قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان است که دوران استفاده و رونق از آن تا دوره های اسلامی و قرن 5 تا 7 هجری قمری تخمین زده می گردد.

سفال های در این قلعه پیدا شده اند که مربوط به دوران اسلامی است. وجود سفال های بدون لعاب ساده و طرح زینتی و تنها دارای شکل های هندسی، بعلاوه پیدا شدن قطعات سفال های با زیرلعاب های با رنگ سبز و کرم حیات در این قلعه تا قرون پنجم هجری قمری مصادف با دوره اسلامی را به خوبی به اثبات می رساند. بقایای دژ بهستان در سال 1365 در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.

با توجه به مطالعات و پژوهش های انجام گرفته درباره قلعه های تاریخی استان زنجان و حدس در قلعه های دیگر استان زنجان می توان چنین نتیجه گرفت که قلعه روستای بهستان در گام اول به عنوان مرکز سیاسی و اداری منطقه و در گام دوم به عنوان محل استقرار حاکم منطقه ساخته شده است.

مشخصات قلعه

جنس قلعه مانند جنس دودکش ها از خاک سفت شده است. شکل این قلعه، درواقع نوعی سنگ (خاک خیلی سفت شده) قارچی شکل است که بر اثر فرسایش پدید آمده و به مناره ای بلند و نازک شبیه است که سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است و در اصطلاح زمین شناسی به این پدیده ها دودکش پری (Hoodoo) گفته می گردد.

طبقات بالای این قلعه برای دفاع و طبقات پایین تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم استفاده می شد. این دژ دارای راه پله های زیگ زاگی در ضلع های غربی و شرقی است که روزگاری از پایین ترین قسمت ضلع شمالی آن آغاز می شده است که به دلیل فرسایش طبقات پایینی آن، تردد در این جهت خطرناک و تا حد زیادی ناممکن شده است.

راه پله های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از منطقه ها دست نخورده و سالم دژ بهستان به شمار میرود که بالای این پله ها، اتاقی به شکل محراب های مسجد تزیین شده که به دوره اسلامی تعلق دارد. اجرای این نوع طاق تزیینی ویژه دوران معماری اسلامی و یادآور کوچه های سرپوشیده طاق دار در شهرهای این دوره است. در حال حاضر به دلیل تخریب زیاد این بخش، تنها با کوهنوردی می توان به بالای قلعه با تخته سنگ های بزرگ مسطح رسید.

فضای کلی قلعه بهستان به 3 دسته اتاق ها، دالان ها و راه پله ها تقسیم می گردد که دارای سقفی تیزه است و روی دیوارها هم سوراخ هایی به شکل مثلث یا مدور واقع شده است که محل گذاشتن پیه سوز یا هر وسیله روشنایی بوده است. آب قلعه با استفاده از لوله های آب گِلی نیم متری به نام گنگ تامین می شده است.

دالان ها

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، دالان های ارتباطی به صورت راهروهای عمومی برای راحتی دسترسی به اتاق ها و سایر قسمت ها بوده است. عرض پهن ترین این دالان ها به 3 متر می رسد.

اتاق ها

اتاق های بزرگ

این اتاق ها دارای مقدار های یکسانی نیستند. در آنالیز های اجرا شده، ابعاد اتاق ها 5 در 2.60 متر و ارتفاع آن از کف تا سقف به 2.70 متر می رسد و سقف مسطحی دارند. در قسمت انتهایی برخی از این اتاق ها فضای کوچک تر به ابعاد یک در یک متر در نظر گرفته شده که ظاهرا نوعی انباری بوده است.

اتاق های کوچک

در ساخت این اتاق ها نیز از مقدار یکسانی تبعیت نشده است. مقدار بیشتر آن ها 2 در 2.50 متر و ارتفاع آن 2.40 و تعدادی از این اتاق ها دارای سقف تیزه دار جناغی هستند. دو سمت ورودی دیوار اتاق ها، گودی های مثلث شکل کوچک یا مدور کنده شده که هدف از ایجاد آن ها روشنایی محوطه بوده است. هر چقدر مساحت اتا ق ها بزرگ تر باشد، تعداد و مقدار سوراخ های روشنایی نیز بیشتر می گردد به طوریکه در یکی از این اتاق های بزرگ تعداد آن تا هشت عدد می رسد.

در پایین ترین ضلع شمال شرقی قلعه مشرف بر رودخانه قزل اوزن اتاقی دیده می گردد که سطوح دیواره های داخلی و کف آن دارای گچ است که احتمالا به منظور سکونت از آن استفاده می کردند. از قسمت های مهمی که تا امروز دست نخورده و سالم به جای مانده، ورودی یکی از راه پله های ضلع شمال غربی قلعه است که دسترسی به آن به خاطر فرسایش بسیار سخت است.

پله ها

با وجود راه پله های زیاد با عرض یک متر که اقتباس از راه پله بناها و مناره های دوره اسلامی است، متاسفانه بدلیل دسترسی خیلی سخت به سطح بالایی قلعه و خطری که بازدیدنماینده ها را تهدید می نماید، استفاده از پله ها ممکن نیست و تنها راه رسیدن به آن ها استفاده از عملیات کوهنوردی صعود است. قلعه بهستان در مجموع 64 اتاق و دو راه پله دارد که برای ساختن اتاق های آن کوه ها را حفر نموده اند.

این دژ دارای راه پله های مارپیچ در قسمت های غربی و شرقی بوده که زمانی از پایین ترین قسمت ضلع شمالی آن آغاز می شده و حالا جز ویرانه ای از آن باقی نمانده است. راه پله های ضلع شمال غربی قلعه بهستان به عنوان یکی از منطقه ها دست نخورده و سالم دژ به شمار میرود. قسمت بالای قلعه بهستان با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد 7 در 3 متر و از جنس سنگ و ساروج واقع شده است.

با توجه به جنس خاص این قلعه (خاک سفت شده) به دلیل وزش بادهای تند، فرسایش، بعلاوه عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه، متاسفانه در حال تخریب است که احتیاج به مراقبت و توجه بیشتری نسبت به قلعه های سنگی دارد.

جاذبه های اطراف

دودکش جن

کوه های آلاداغلار

چشمه های آبگرم ماهنشان

دریاچه پری ماهنشان

قلعه کل بلاغی

منطقه قارقالان

روستای مادآباد

چطور به قلعه بهستان زنجان برویم ؟

برای رسیدن به این قلعه باید از زنجان به سمت شهر ما هنشان بروید، 20 کیلومتر مانده به ماهنشان وارد جاده ماهنشان به بهستان شوید. بعد از رسیدن به شهر ایگلی بلاغ وارد جاده فرعی قلعه بهستان شوید که در نهایت شما را به این قلعه زیبا و بعلاوه دودکش جن می رساند.

آدرس: استان زنجان، شهرستان ماهنشان، روستای بهستان